Volgens Van Hoof is diepgaande verwerking het enige essentiële kenmerk van hoogsensitiviteit. De andere kenmerken kunnen hieruit voortvloeien, maar dat hoeft niet bij iedereen zo te zijn.

De verhoogde hersenactiviteit die is waargenomen onder de MRI-scan noemt van Hoof diepgaande verwerking. Van Hoof (2016): “HSP’ers denken anders dan niet-HSP’ers. Hun hersenen functioneren anders. Hoogsensitieve mensen krijgen daardoor vaak te horen dat ze de dingen te complex maken, dat ze veel te ver gaan met hun interpretaties. En omdat ze tot een minderheidsgroep behoren, zijn ze ‘raar’.”

Annek Tol, auteur van het boek ‘Hoogsensitiviteit, professioneel gezien’ (2015), noemt deze diepgaande verwerking het Alles-hangt-met-alles-samen-denken, ook wel holistisch denken. HSP kunnen door hun vele waarnemingen snel overzicht hebben in complexe zaken. Echter, teveel waarnemingen kunnen ook tot chaos leiden. HSP kunnen daardoor wel het gevoel hebben dat iets klopt of niet klopt, maar tijd nodig hebben om dit op een rijtje te zetten en onder woorden te brengen. Dit noemt me ook wel secundair reageren. Vaak weten HSP na de vergadering of het gesprek heel goed wat ze hadden moeten zeggen.

Wanneer een HSP ontspannen is (en niet overprikkeld), leidt diepgaande verwerking tot kwaliteiten als: associëren, visualiseren, creatief denken, out-of-the box denken, win-win denken, diepgaand reflecteren en kwalitatief goede probleemanalyses en oplossingen.

Bij diepgaande verwerking hoort ook het ‘pauze-en-check systeem’. Volgens Aron zorgt dit gedragsremmend systeem in de hersenen ervoor dat je eerst stilstaat om een situatie te analyseren, om vervolgens pas te handelen als het veilig voelt.

Het gedragsstimulerend systeem daarentegen, ook wel genoemd het ‘eropaf-systeem’, zorgt voor handelen. Dit systeem zet ons aan tot actie. Het ‘pauze-en-check systeem’ werkt bij HSP sterker dan het ‘erop-af-systeem’. Dit kan verklaren waarom HSK (hoogsensitieve kinderen) vaak verlegen worden genoemd en HSP vaak introvert.

Een ander fenomeen wat Aron noemt is de ‘optimale-optie-ambitie’. Dit houdt in dat HSP hoge eisen stellen aan hun eigen functioneren. Hun actie moet in één keer goed gaan. Ze nemen in hun handelen ook de verwachtingen en belangen van anderen mee. Het moet goed zijn voor iedereen.